Sümer İmparatorluğu - Sümer Medeniyeti

Sümer İmparatorluğu - Sümer Medeniyeti

SümerlerSümerler! Sümer tarihi ile ilgili araştırma notları, Sümerlerin kuruluşu, yıkılışı ve Nuh Tufanı ile ilgili araştırma ve inceleme notları. Sümerlerde Din, Sümer kültürü ve Sümerlerin yıkılışı.
Sümerler! İlk medeniyet, ilk devlet ve ilk sosyal toplum. Tarihin başlangıç noktası kabul edilen Sümerler, insanoğlunun dağınık ve otorite altına girmeden yaşadıkları karanlık çağlarda muazzam genişlikte bir coğrafyayı yurt edineler ilk devlet ve yönetim biçimini oluşturmuş, ilk kültürel eserleri ve yazıyı ortaya çıkartarak insanoğluna medeniyeti armağan etmiş efsanevi bir toplum olmuştur.

Sümerler neden bu denli önemli? Bu sorunun yanıtı aslında çok açık. Tarih bilimi, Sümerleri en az ilk insanı önemsediği kadar önemser. Zira insanoğlu, toplumsal yaşantıya ve devlet düzenine geçmeye başladıktan sonra Tarih bilimine bulgu ve bilgiler sunmaya başlamıştır. Bu bakımdan İlk Toplum ve İlk Devlet Olan Sümerler, Tarih açısından ilk insandan daha büyük öneme sahiptir.

Sümerlerin ortaya çıkışı, gelişimleri ve Dünya Medeniyetlerine yapı taşı olması, Sümer Tarihini adeta ayrı bir bilim dalı haline getirmiştir. Zira Sümer Tarihi, alelade bir araştırma konusu olamayacak kadar derin ve zordur. Sümerler, 2000 yıl gibi çok uzun bir süre varlıklarını devam ettirmişler, bu süre zarfında büyük kitleler halindeki insan topluluklarını tek bir çatı altında müstakil idarelerle yöneterek halen izlerini taşıdığımız o kadim medeniyeti ortaya çıkartmışlardır. Sümer Tarihi, Sümerlerin tarih sahnesine çıktığı andan itibaren takip edildiğinde karşımıza günümüzden 6 Bin yıl öncesine kadar uzanan uzun bir tarih serüveni olarak çıkacaktır. Bu tarih serüveni M.ö. 4000 yılında başlar.

M.ö. 9000’li yıllarda, Hazarların kuzey bölgelerindeki Kafkasya coğrafyasında İnsanoğlunun ilk Beyaz Tenli insan toplulukları ortaya çıkmıştı. Yeni bir ırk olan bu toplum, o dönemin insanlarından açıkça ayrılan fiziki özelliklere sahipti. Çekik gözlü olmayan, beyaz tenli ve kalın kemik yapısına sahip olan bu toplum günümüzdeki tüm Beyaz Irkların en eski atasıydı. Kadim yurtları olan Hazar Denizinin Kuzey bölgelerinde varlıklarını devam ettirip çoğalan bu İlk Beyaz Irk, nüfus bakımından kalabalık bir hale gelince bünyelerinden bir kütle Hazar Denizinin Doğusuna doğru göç hareketine girişti. Doğu Hazar Bölgesi olarak anılan, günümüz Aral Gölü civarındaki bu bölgede Çekik Gözlü, Siyah tenli başka bir kavim tarafından yurt edinilmekteydi.

Günümüzde “Kızıl Derililer” olarak anılan Amerika Yerlilerinin ataları olan Amerind’ler, bu tarihlerde Asya’nın kuzey bölgelerinde yaşamaktaydılar. Tıpkı Beyaz Irk’ta olduğu gibi, Amerind Toplumundan kopan bir parça da aynı dönemlerde Aral Gölü civarına göç hareketine girişmişlerdi. Bu iki bölük topluluk, Aral Gölünde buluşup aynı coğrafyada yaşayarak 2 Bin yıl gibi uzun bir süre kaynaştılar ve ortak bir toplum oluşturdular. İç evlilikler ve genetik münasebetlerle evrilen ve müstakil bir kimlik kazanan bu toplum, birlikte yaşadıkları 2000 yıl içerisinde kendilerine has bir kültür meydana getirdiler.

Beyaz Irk – Amerind melezi bu toplum, M.ö. 5000’li yıllarda geliştirdikleri müstakil kültür ve etnik kimlik yapıları ile birlikte kalabalık kitleler halinde Güney’e doğru göç hareketi içerisine giriştiler. Bu göç hareketi neticesinde ulaştıkları günümüz Türkmenistan topraklarında da Bin Yıl gibi uzun bir süre yaşadılar. Sümerlerin ataları olan bu toplumun M.ö. 5000-4500 yıllarına tarihlenen kalıntıları, kurgan ve mezarlarında açıkça görünmekte ve bu toplumların fevkalade güçlü bir kültürel yapıya sahip oldukları arkalarında bıraktıkları eserlerden tespit edilebilmektedir. Sümerlerin ataları olan bu toplum, M.ö. 5000’li yıllarda Aral Gölü civarından göç ederek yeni yurtları yaptıkları Türkmenistan bölgesinden yeni bir göç hareketine daha girişip M.ö. 4.000’li yıllarda Hazar Denizinin güneyinden batıya doğru ilerleyerek Mezopotamya’ya ulaştılar.

Sümer Devletinin Kuruluşu

Beyaz Irk – Amerind melezi olan bu Asyalı kavim, burada Tarihin ilk medeniyetini ve ilk devletini inşa ettiler. Bu toplum devleti, sanıldığı gibi kendilerine Sümerler demiyorlardı. Onların kendilerine verdikleri unvan Kenger idi. Sümer ifadesi, Sümerliler olarak tanıdığımız Kengerlerin araştırılmaya başladığı ilk dönemlerde karşılarına çıkan ŞINAR ifadesinden gelmektedir. Bu toplum, Tevrat’da ŞINAR, Akadça’da ŞUMER, eski Mısır Yazıtlarında “SNGR”, Hititçe’de ŞANHAR olarak geçer. Bu farklı ifadelerden en itibar gören kaynak olan Akad yazıtlarındaki ŞUMER ifadesi tercih edilerek onlara S(Ş)ümerler denmiştir. Oysa bu toplum, kendi yazılı kaynaklarında kendilerini KENGER toplumu olarak ifade ediyorlardı. Dolayısıyla bizim onlara kendilerine verdikleri isim olan KENGERLER olarak hitap etmemiz en münasip olanıdır. Elbette Tarih araştırmalarında unvanları Sümerler olarak geçtiği için bu isimi kullanmak gibi bir mecburiyetimizde vardır.

Sümerlerin ataları olan, M.ö. 6.000’de Beyaz Irk ve Amerind’lerle kaynaşan ve bu bölgede müstakil bir etnik-kültürel yapı oluşturan toplumun M.ö. 5000’lerde Türkmenistan bölgesine göç etmesi, sonrasında ise M.ö. 4.000’li yıllarda Hazarın güneyinden Mezopotamya’ya inmesi Sümer Medeniyetinin temellerini atmış oldu. Resim çizmeyi, hissettiklerini ifade etmeyi seven ilk Sümerler, hissettiklerini şekillendirerek kil ve çamurdan heykeller yapmış, resimler çizmiş ve bu yeteneklerini geliştirerek yazıyı bulmuşlardır.

Önceleri hissettiklerini resimlerle ifade eden bu toplum, zamanla bu resimleri hem kolay çizilebilir hem de küçük alanlara işlenebilir hale getirmek için simgelere dönüştürdüler. Bu simgeler, sıkça kullanılarak belli bir standarda erişmeye başlayınca ise herkes tarafından anlaşılır hale gelmiş ve belli standartları olan simgeler düşünceleri ifade eder hale gelmiştir. Tek başına belli bir düşünceyi ya da kişiyi ifade eden simgeler ise daha da pratik hale dönüşerek bir heceyi ve ses anonsunu ifade eder hale gelmiş, bu ses anonsları birleşince daha az simgesel şekil türüyle daha çok kelime ifade eden bir alfabeye dönüşmeye başlamıştır.

Toplumsal tezahürlerle gelişen Resim-Simge-Alfabe serüveni, Sümerli Rahiplerin bu ifade tekniğini geliştirip toplumsal olayları kaydetmesiyle hem resmi bir hal almış hem de gelişim süreci fevkalade bir tezahürle hızlanmış oldu. Sümerli Rahiplerin simgesel anonslarla düşüncelerini ifade eden cümleleri yazıya dökmeleri M.ö. 3200’lü yıllarda gerçekleşti.

Sümerlerde Teşkilatlanma ve Devletleşme

Sümerlerin devlet teşkilatıyla kurulduğu belli bir yıl tespit etmemiz pek mümkün değil. Kadim Asya Kültüründe olduğu gibi Boy-Budun teşkilatlanmasına dayalı bir sosyal yaşantıları olan Sümerler, yaşadıkları her bölgede kendi içindeki teşkilat sistemi içerisine girmişlerdir. Sümer Devletinin teşkilatlanma şeklide bu minvalde vücut bulmuştur. Kendi Aşiretleri (Sülaleleri) içerisinde birlikte hareket eden Sümerli toplumlar, büyük kitleler haline geldiklerinde en güçlü Aşiretin etrafında toplanarak bulundukları fiziki bölgeyi birlikte muhafaza ederek özgürlüklerini temin etmekteydiler. Aral Gölü, Türkmenistan ve nihayetinde Mezopotamya’da da bu minvalde teşkilatlanan Sümerliler, zamanla teşkilatlanma yapılarını kurumsallaştırarak Bölgesel Site Devletleri ve Site Devletlerinin bir araya geldiği birleşmiş milletler türevi bir Federatif yapı içerisine büründüler.

Zira Coğrafi ve lojistik bakımdan en tepedeki teşkilatlanmalar en fazla 24 saatte ulaşılabilen bir bölgeyi kapsayabilmekteydi. Bu gereklilik hasebiyle aynı kökenden gelmelerine rağmen takriben 300 Km çapındaki coğrafi ayrımlarla birbirinden ayrılan Site Devletleri meydana getirdiler. Bu Site Devletleri, yaklaşık 300 Km çapındaki bir bölgeyi yöneten bağımsız bir lider etrafında toplanarak müstakil olarak yönetiliyordu. Aynı kökenden geldikleri komşu ve akraba Sümerli Şehir Devletleri ile de birlikte hareket ederek olası tehditlere karşı ortak hareket ediyor, tehdidin ortadan kalkmasından sonra ise bağımsız varlıklarını devam ettiriyorlardı. Sümerler, bu teşkilatlanma yapısıyla irili ufaklı 35 Şehir Devleti kurmuşlardı.

Sümerlerin kurdukları Şehir Devletleri şunlardır 

Tufan Öncesi Şehir Devletleri (Nuh Tufanı Öncesi)

Eridu (Ebu Şahreyn)
Bad Triba (El Medain)
Larsa (Es Senkereh)
Sippar (Ebu Habbah)
Şuruppak (Fara)

Tufan Sonrası (Nuh Tufanı Sonrası)

Kiş (Uheymir – İnharra)
Uruk (Warka)
Ur (Mukayyer)
Nippur (Afak)
Lagaş (EL Hiba)
Ngirsu (Tello)
Umma (Jokha)
Hamazi (Bilinmiyor)
Adab (Bismaya)
Mari (Hariri)
Akşak (Bilinmiyor)
Akkad (Bilinmiyor)
İsin (İşhan – El Bahriyat)
Kuara (El Lahm)
Zabala (Ibzeikh)
Kisurra (Ebu Hatab)
Marad (Wannat Es Sadum)
Dilbat (Ed Duleim)
Borsippa (Birs Nimrud)
Kutha (İbrahim)
Der (El Badra)
Eshnuna (Asmar)
Negar (Brak)

(* Parantez içerisindeki bilgi, söz konusu şehrin günümüzde nerde olduğu hakkında bilgi vermek içindir)

Sümerlerde Yazının Gelişimi

Sümerler, M.ö. 4000’li yıllarda ayak bastıkları Mezopotamya’da kalabalık kitleler halinde tüm Mezopotamya’yı kaplayacak şekilde yayılmış olarak yaşıyorlardı. Bu tarihlerde, Sümerler gibi kalabalık bir topluma meydan okuyacak ya da tehdit edecek bir başka rakipleri daha bulunmuyordu. Bu durum Sümerlerin sosyal, kültürel, dini ve bilimsel açıdan nicelik kazanmasını mümkün kıldı. Verimli topraklarda müreffeh bir yaşam süren Sümerler, zaten oldukça güçlü olan kültürlerini sanatsal eserlere yansıtarak heykeller, kaya resimleri ve büyük meşakkatlerle inşa edilmiş yapılar meydana getirerek daha da güçlendirdiler. Mezopotamya ya ayak basmadan önce ölümden sonra bir yaşama inanmakta olan Sümerliler, yaşamalarının bir amacı olduğunu ve bu amaç doğrultusunda ilahi olarak mükâfatlandırılacağı inancına sahiplerdi.

Sosyal açıdan edindikleri zenginliklerin tesiriyle dini inançlarında motiflendirmeye başlayan Sümerler, Devlet teşkilatlanması da Boy-Budun sisteminden evirilerek Site Devleti statüsüne bürününce liderlerini önce Kral yaptılar, sonrasında ise ona ilahi güçler atfederek kutsallaştırdılar. M.ö. 3600’lü yıllara gelindiğinde Sümerler, müreffeh bir yaşam sürmekte, Şehir Devletlerinin lideri olan ve kutsal kabul edilen Krallarına biat ederek yaşamaktaydılar.

Kutsal bir kimlik edinen Krallar, geliştirdikleri inanış bağlamında toplumlarının liderleri olarak kutsal ruhlarla irtibata geçebiliyorlardı. Onların öfkelerini dindirmek için yüksek mabetler yaparak göğe yakın konumlarda onlara kurbanlar adıyorlardı. Bu inanışı desteklemesi içinse Rahipler görevlendiriliyor, tartışılmaz lider olan Kutsal Kral’ın kutsiyetini ve toplumun kendisine bağlılığını bu Rahipler sağlıyordu. Sümerlerde yazının gelişimi de bir tür Devlet görevlisi olarak vazifelendirilen Rahipler tarafından gerçekleştirildi. Sümer Rahipleri, vazifeleri gereği Tarihi meseleleri, Kutsal saydıkları İlah Krallarının sözlerini, dini inanışlarının mitlerini kendilerinden sonra gelecek Rahiplere daha kolay öğretebilmek amacıyla yazı metodu ile sesli anonslardan oluşan alfabetik simgeleri kullanarak Kil tabletler üzerine işleyerek ilk yazılı belgeleri meydana getirdiler.

Sümerli Rahiplerin günümüz yazı sisteminin temelini oluşturan alfabe sistemini bulmaları aslında çok zor olmamıştı. Zira Sümer Toplumunun kökenini oluşturan kadim Asyalı Kavim, M.ö. 10.000’li yıllardan bu yana çizdikleri resimlere anlamlar veriyor, anlam taşıyan bu resimlerle bir olayı, bir duyguyu ya da bir vakayı kendilerinden sonraki nesillerin algılayabilmesi için kayaların üzerine işliyorlardı. Önce kolay anlaşılabilmesi için anlatılmak istenen hususu büyük ve belirgin bir şekille tasvir eden bu toplum, zamanla aynı ifadenin benzer ancak farklı figürlerle anlatılmasına karşın şekilleri ve çizimleri standart hale getirmişlerdi. Örneğin dua eden insan figürü ellerini havaya doğru açmış bir çöp adam silueti olarak kullanılmaya başlandı. Bir insanın yaratıcıya seslenişi, zamanla tek bir figür ile kolayca ifade edilebilir olmuştu. Bu yöntemle belli bir anlamı ifade eden şekiller tek düze ve birbirine benzer hale getirildi.

Zamanla figürler sadeleşerek ifade edilmek istenen duygu, düşünce ya da olayın daha kolay yazılabilir hale gelmesiyle Tamgalara dönüştü. Zira bu yazılar taş, kaya, mermer, v.b. işlenmezi oldukça zor olan cisimler üzerinde kullanılıyor, bunun yanında şekillerle ifade etme ihtiyacı da artıyordu. Üstelik bu yöntem giderek daha fazla rağbet görüyor ve daha uzun, daha detaylı anlamların ifade edilmesi söz konusu oluyordu. Sümerlerin ataları olan bu Asyalı Kavim, çizdikleri resimlere yükledikleri anlamları figürler haline getirerek Tamga (Damga) sistemini ortaya çıkarttılar. Kaya ve mağara resimleri M.ö 10.000’li yıllardan bu yana, Asya’nın geniş bozkırlarında milyonlarca taşa yazılı durumdadır. Yalnızca günümüze ulaşan yüz binlerce taş yazıt bulunur. Tüm bu resimler, devamında gelen Tamga’larla uyuşmakta, Tamgalar ise Sümer Alfabesi ile büyük benzerlikler arz etmektedir.

Sümerlerin, M.ö. 3200 yılında Sümer Rahiplerince yazıyı bulmaları, anlaşılacağı üzere süregelen bir alışkanlığın sistematik hale getirilmesidir. Resim ve Tamgalarla ifade edilen düşünceler, olaylar ve vakalar, Sümer Rahiplerinin planlı çalışmalarıyla Alfabeye dönüşmüştür. Sümer Rahiplerinin bu çalışması, aslında Tarih’in başlangıç noktası kabul edilir.

Çünkü Yazı, medeniyetin ta kendisidir. Toplumlar, meydana getirdikleri değerleri yazılı hale getirerek sonraki nesillerin öğrenip devam ettirebilmelerini sağlarlar. Bir neslin edindiği kültürel donanımlar savaş, tabii felaketler, göç hareketleri ve kısıtlı imkânlar hasebiyle çoğu zaman sonraki nesle aktarılamamaktadır. Bir kısmı aktarılabilmiş olsa dahi onlarca yıllık kültürel birikimlerin büyük bir kısmı yok olmaktadır. Yazı, olayların ve toplumsal değerlerin sonraki hatta çok daha sonraki nesillere aktarılabilmesini sağlayarak nesilden nesile miras kalan kültürel değerlerin toplumsal bir havuzda muhafaza edilmesine olanak tanımıştır.

Sümerlerin M.ö. 3200’de ilk kez kullandıkları yazı sistemi, Sümer Devletinin zayıflayıp yıkılmasıyla önce Mezopotamya, sonrasında ise tüm Dünya’ya yayılarak Dünya Medeniyetinin gelişimine fevkalade bir malzeme sunmuştur.

Sümerlerde Din

Sümerler, Dini inanışları bakımından oldukça mistik ve fantastik inançlara sahiplerdi. Sümerlerde Din, çok tanrılı bir inanış biçimi şeklinde tezahür etmiştir. Sümerlere göre her nesnenin bir tanrısı vardı. Bu tanrılar, İnsan görünümünde ancak insanüstü güçlere sahip, ölümsüz varlıklardı. Tüm İnsanlar bu tanrılara hizmet etmeleri için yaratılmıştı. Bu tanrılar İnsanlara ne istediklerini söylemezler ancak İnsanlar onlara ne istediklerini sorabilir ve cevap alabilirlerdi. İnsanların tanrılarla iletişimi ve irtibatı Ziggurat adı verilen tapınaklar aracılığıyla sağlıyorlardı.

 Ziggurat’lar, tanrıyla iletişim kurabilen insanlar olan Rahiplerce idare edilirdi. Rahipler tanrılara istediklerini sorar, onlara kurbanlar adar ve kendilerine azap etmemesi için yalvarırlardı. Rahipler, Sümer Kralları tarafından görevlendirilmekteydi. Zira Sümer Kralları da en yüksek derecedeki Rahiplerden oluşurdu ve yarı tanrı durumundaydılar. İlahi misyonları ile insanları yönetmektir. Bu inanış biçimine göre Tanrılara hizmet eden insanlar, Kutsal Krallarının emirlerini yerine getirerek tanrılar adına çalışıyor, Kutsal Kral’ın yaptırdığı ve vazifelendirdiği Rahipleri tayin ettiği Ziggurat’lar vasıtasıyla tanrılara ibadet ediyor, onlara kurbanlar adıyor ve onlarla iletişim kuruyordu.

Ziggurat’lar, o günün şartlarında mümkün olabildiğince yüksek inşa ediliyorlardı. Zira tanrıların en güçlüsü, ulu tanrı olan Gök Tanrısı’na yakın olmak için olabildiğince yükseğe çıkmak gerekiyordu. Ziggurat’lar en az üç katlı bir yapıya sahipti ve sadece tapınak olarak kullanılmıyordu. En alt katı erzak ve ihtiyaç deposu, orta katları okul ve tapınak, en üst katı ise rasathane olarak kullanılmaktaydı. Sümerlerde inanılan tanrıların isimleri, günümüze kadar gerçekleştirilmiş olan araştırmalarla tespit edilebildiği kadarıyla şu şekildedir ;

Anu, ilk tanrı, baş tanrı ve gök tanrısı.
Ki, ilk tanrının dişisi ve yer tanrısı.
Enlil, hava tanrısı ve sonraki diğer tüm tanrıların babası.
Enki, bilgelik tanrısı.
Ninmah, ulu hanım ve ana tanrıça.
Nanna, ay tanrısı.
Utu, güneş tanrısı ve Nanna’nın oğlu.
Ecem, tanrıların kraliçesi.
İnanna, aşk ve bereket tanrısı.
Aşnan, tahıl tanrısı.
Lahar, sığır tanrısı.

(Belirtilen ünvanlar Sümerce tabletlerde belirtilen orijinal isimlerdir. Bu isimler, Assur ve Babil dönemlerinde farklı isimlerle anılmışlardır.)

Sümerlerin çok tanrılı dini inanışlarının kökenindeki tanrıların dünyaya gelişi, evrenin yaratılışı ve insanın yaratılışı ile ilgili bilgileri incelediğimizde karşımıza oldukça ilginç bilgiler çıkmaktadır. Bu bilgilere göre ilk tanrılar olan Anu ve Ki birleşmiş, onların birleşmesi sonucu hava tanrısı Enlil doğmuştur. Enlil, yeri ve göğü ayırınca babası Anu göğü, annesi Ki ise yeri ele geçirir. Sonrasında Enlil ve annesi Ki’nin birleşmesiyle ana tanrıça olacak Ninmah doğar. Diğer tüm tanrılar da Enlil ve Ninmah’tan türediler. Tanrıların türemesinden sonra insanların türemesi gerçekleşir.

Anu ve Ki haricindeki diğer tüm tanrıların babası olan Hava Tanrısı Enlil, bilge tanrı Enki’nin tavsiyesi üzerine tanrılara hizmet etmesi için tahıl tanrısı Aşnan ve sığır tanrısı Lahar’ı yaratır. Önceleri diğer tanrılara hizmet eden Aşnan ve Lahar, daha sonra anlaşamayıp birbirleriyle kavga etmeye başlayınca tanrılar yeryüzündeki işlerini kendileri yapmak zorunda kalırlar. Bu durumdan çok yorulan tanrılar, konuyu bilge tanrı Enki’ye götürdüler. Enki, sorunu çözmek için ana tanrıça Ninmah’a, tanrılara hizmet etmesi için İnsanları yaratması emrini verir. Ancak Tanrının biçiminde yaratılan insanlar, tanrıların sahip oldukları ölümsüzlüğe sahip olamayacaklardır.

Bilge tanrı Enki’nin insanları yaratması emri diğer tanrıları çok sevindirir ve bir şölen düzenlenerek eğlenir ve sarhoş olurlar. Tanrıların sarhoş olması sebebiyle Ninmah’ın yarattığı insanlar kusurlu olarak dünyaya gelirler. Bunun üzerine bilge tanrı Enki’de insan yaratarak yeryüzüne gönderir ancak Enki’nin yarattıkları da kusurlu olur. Bu olanların üzerine tanrıların arasında tartışmalar meydana geldi. Bu tartışmaların sonucunda ana tanrıça Ninmah, gök tanrısı Enlil’i lanetler. Böylelikle tanrılar birbirleriyle husumet içine girerler ve bu karmaşada yaratılan insanlar kusurlu ve eksik olarak dünyaya gelirler.

Bu bağlamda İnsanlar, yaratılış görevleri gereği tanrıya ve dünyaya hizmet etmekle görevliydiler. Bu görevleri doğrultusunda çalışır, tabiata hizmet eder ve tanrılara adaklar adarlardı. Tanrıların, vazifelerini yerine getirmedikleri için kendilerine kızmasından ve azap etmesinden korkarlardı.

Sümelerde Bilim

Sümerler, bilim ve teknik alanında bulundukları tarih evresinin oldukça ilerisindeydiler. Aynı tarihlerde diğer coğrafyalardaki toplumlar henüz barınaklar ve şehirlerde yaşamaya tam olarak başlayamamışlar, şehir hayatı ve yerleşik düzene geçen toplumlar ise nispeten daha ilkel koşullardaki yapılarda yaşamlarını idame ettirmekteydiler. Oysa Sümerler çanak, çömlek, kazan, ekmek pişirme tandırları ve muhtelif ev eşyalarını yapabilmekteydiler. Bunun yanında sert madenleri de işleyebilen Sümerler, gelişmiş bir yapı tekniği kullanarak taş, kerpiç ve tuğlalar kullanarak iki ve üç katlı evler inşa edebilmekteydiler. Sümerler, muazzam bir sulama sistemi kullanarak bataklıkları kurutup yaşam alanlarına kanallarla su taşıyabiliyor, bentler yaparak sel baskınlarının önüne geçebiliyor ve barajlar yaparak hayat kaynağı olan suyu muhafaza edebiliyorlardı. Düzenli sulama ile tarım arazilerinden fevkalade verim alıyor ve elde ettikleri mahsulleri depolayabiliyorlardı. Tekerleği de icat etmiş olan Sümerler, tarım alanlarını öküz ve sabanlarla işliyorlardı.

Toplumsal gelişmişliğin yanında Bilim ve Teknik alanında da diğer tüm toplumların önündeydiler. Matematik ve Geometri’nin temellerini atan Sümerler, matematiğin temeli olan dört işlemi bulmuşlardı ve dairenin alanını hesaplayabiliyorlardı. Tüm bunların yanında zaman hesaplamasında büyük bir başarı elde ederek gelişmiş bir takvim kullanmışlardı. Dünyanın Ay yılına dayalı ilk takvimi olan Sümer Takviminde yıl 360 gün, aylar 30’ar gün hesaplanıyordu. Ek olarak güneş saatini de bulan Sümerler, yalnızca günleri ve ayları değil güneşin hareketleri ile saatleri de hesaplayabiliyorlardı. Sümerlerin Bilim alanındaki faaliyetleri, günümüzdeki Matematik, Geometri ve Astronomi’nin temellerini oluşturmuştur.

Sümerlerde Toplumsal Yapı ve Kültür

Sümerler, yaşadıkları coğrafyaya Kenger (Kengir), konuştukları dile ise Emegir demekteydiler. Milli bir kimliğe sahip olan Sümerler, toplumsal unvan olarak ta kendilerine Saggiga demekteydiler. Sümerlerin Tufan öncesi (M.ö. 4000-3000) dönemde ailevi yapısı Anaerkil bir düzene sahipti. Anaerkil yapıda Kadınlar Erkeklerden daha çok saygı görür, ailevi ve toplumsal gelenekler Kadınların ekseninde gelişirdi. Tufan’dan sonra ortadan kalkan Anaerkil yapı, yerini Ataerkil yapıya bırakmış ve Erkek Hakim bir toplumsal yapıya geçmişlerdir.

Toplumsal olarak ta sınıflara bölünmüş olan Sümerlerde en yüksek sınıf Ruhban Sınıfı olan Din Adamları ve Askerler oluşturuyorlardı. İkinci sınıfı halk, yani Sümer toplumunun kendisi, üçüncü sınıfı ise Köleler, yani savaşlarda esir alınan ve hayatı bağışlanarak yaşaması karşılığında hizmet etmekle yükümlendirilen hizmetkârlar oluşturuyordu. Tufan sonrasında uzunca bir süre toplumsal sınıfın en tepesinde bulunan Din Adamları, Site Devletler şeklinde yönetilen Sümer şehirlerinin idaresini üstleniyor, en kıdemli Rahipler Kutsal Kral olarak devletin idaresine geçiyordu.

Sümerler ve Tufan

Sümer Tarihinin kilometre taşı Büyük Tufan olmuştur. Sümer Tarihinde karşımıza çıkan Tufan, kutsal kitaplarda belirtilen Nuh Tufanı ile aynıdır. Sümer kalıntılarından Tufan’ın gerçekleştiği tarih net olarak tespit edilemese de Kutsal Kitaplarda belirtilen bilgiler ve Mezopotamya’daki kalıntılar bize tufan hakkında bazı ipuçları vermektedir. Bu alanda yapılan araştırmalar ve bulgular ışığında, Sümerlerdeki Büyük Tufan’ın M.ö. 3000 yılları civarında gerçekleşmiş olması söz konusudur. Zira Sümerler döneminde bu tarihten öncesi ile sonrası arasında derin farklar vardır. Tufan öncesi dönemlerde Ruhban Sınıfı tarafından yönetilen Sümer Şehir Devletleri, Tufan sonrasında yerini Savaşçı ve istilacı İmparator Krallara bırakmıştır. Bunun yanında Mezopotamya’da bulunan sel baskını kalıntılarının biyolojik ve kimyasal yaş tespitleri yine bu tarihlere denk gelmektedir. Bu tarihe işaret eden bir diğer bulgu da Sümer döneminin en büyük Site Devletlerinin bu tarihten sonra kurulması ve kurulan bu devletlerin rahipleri tarafından yazılı hale getirilmiş olan kuruluş efsaneleridir.

Sümer Tarihinin en mühim dönüm noktası olan Nuh Tufanından sonra kurulan ilk Şehir Devletleri Kiş, Uruk ve Ur olmuştur. Tufan sonrası birbirlerine komşu olan site devletleri, Tufan öncesinde iyi ilişkiler kurmaktayken Tufan sonrasında mücadele içerisine girişmişlerdir. Birbirleri üzerinde hâkimiyet kurmak ve genişlemek isteyen Şehir Devletlerinin mücadeleleri yüzyıllarca sürmüştür.

Sümerlerin Yıkılışı

Sümerler, M.ö. 4.000’li yıllarda ayak bastıkları Mezopotamya coğrafyasında 2000 yıl gibi çok uzun bir süre müreffeh bir hayat yaşamışlardı. Bulundukları tarihsel dönemdeki rakiplerinden hem sayıca, hem kültürel hem de ilmi açıdan çok ilerlemiş olan Sümerler, Tufan sonrasında birbirleri ile giriştikleri mücadeleler neticesinde yıpranmaya başladılar. Bölgedeki diğer toplumların zamanla kalabalıklaşıp Sümerleri tehdit eder hale gelmeleri ile Sümerlerin Mezopotamya’daki hâkimiyetlerinin sonunu giderek yaklaşmaktaydı.

M.ö. 2800’lü yıllara gelindiğinde Kiş Kralı Etana, pek çok Sümer Şehir devletini birleştirerek yönetimi altına almıştı. Kiş Şehrinin hakimiyet alanının genişlemesi diğer şehir devletlerinin de genişleme politikaları geliştirmelerine sebep oldu. Sümer Şehir devletleri, birbirleri ile savaşarak hâkimiyet mücadelesi içerisine girmişlerdi.

Bu iç mücadelelerle zayıflayan Sümerlere ilk tehdit oluşturanlar, Sümerlerin doğu sınırında bulunan Elamlılar olmuştur. Semitik kökenli bir toplum olan Elamlılar, M.ö. 3000’li yıllardan itibaren günümüz İran Coğrafyasının güney batısında varlıklarını göstermeye başlamışlar, zamanla güçlenerek Sümerlerin hâkimiyet alanlarına genişleyerek Sümerler için önemli bir tehdit oluşturmaya başlamışlardı. Elamlılar’ın Sümerler üzerine ilk taarruzları M.ö. 2530 – 2450 yılları arasında gerçekleşti. Bu süre zarfında Sümer Şehirlerine ısrarlı taarruzlarla saldırarak Sümer Şehir devletleri için bir dış tehdit oluşturmuşlar ve zayıflamalarını hızlandırmışlardır.

Elamlıların taarruzları Sümerlileri zayıflatsa ve toprak kayıplarına sebep olsa da Sümerler halen varlıklarını devam ettirebilmişlerdi. Sümerler, her ne kadar dış tehditlere maruz kalmışsa da Sümerlerin sonunu hazırlayan süreç içeriden tezahür etmiştir. Annesi bir rahibe olan Sargon, gayrimeşru bir ilişki sonrası dünyaya gelmiş ve öldürülmemesi için annesi tarafından gizli yollardan evlatlık verilmiştir. Semitik kökenli biri olan Sargon, evlat edinildiği itibarlı bir aile vasıtasıyla Kiş Kralı Urzababa’nın sarayında görevlendirilerek giderek daha yüksek mevkilere ulaştı. Kral Urzababa’nın giriştiği bir savaştan yenik olarak sarayına döndüğünde darbe yaparak Kiş Krallığını ele geçirdi. Bir Sümer Şehir Devletinin Krallığını ele geçirmesiyle birlikte, krallığa bağlı olan güçlerin yanında Arap Yarımadasından Mezopotamya ya göç eden Semitik kökenli Akadları himayesine alarak tüm Sümer Şehir Devletlerini kendisine itaate zorladı ve giriştiği mücadelelerle Sümerlerin toplumsal bütünlüğünü tamamen ortadan kaldırdı. (M.ö. 2334 – 2279)

Akadların taarruzları sonrasında bölünen, zayıflayan ve kendi içinde istikrarı sağlayamayan Sümerler, zaman içerisinde küçük parçalar halinde, maruz kaldıkları taarruzlar neticesinde yıkılarak tarih sahnesinden silinmeye başladılar.